Szilard’ların trajedisinin kaynağı ne?

Ender Helvacıoğlu

Macar asıllı ABD’li fizikçi Leo Szilard (1898-1964), Enrico Fermi ile birlikte ilk zincirleme çekirdek tepkimesini gerçekleştirmiş ve atom bombasının yapımında etkili olmuştu. Döneminin önde gelen çoğu fizikçisi gibi o da “atom bombası trajedisi” yaşamıştı. Hem de en derinden yaşayanlardan biriydi.

Üniversite hayatı Almanya’da geçen Szilard, 1930’ların başında Hitler’in iktidara geleceğinden ve savaşın kaçınılmaz olduğundan emindi. 1933’ten önce Almanya’yı terk ederek İngiltere’ye göçtü.

Zincir reaksiyonun patenti
Eylül 1933’te Szilard’ın da katıldığı İngiltere’de düzenlenen bilimsel bir toplantıda ünlü fizikçi Lord Rutherford atom enerjisinin asla gerçekleşemeyeceğine ilişkin fikirler ileri sürer. Bu “asla” sözcüğü Szilard’ın kafasına yatmaz ve konu üzerinde düşünmeye karar verir.

Çalışmaları sonucunda, bir nötronla bir atoma vurulursa atomun parçalanacağı ve iki nötronun serbest kalacağı, böylece zincirleme bir reaksiyon elde edileceği fikri kafasında oluşur. Bu konuda bir patent almak için, içinde “zincir reaksiyon” deyiminin geçtiği bir makale yazar ve bu makale 1934’te dosyaya girer. Fakat Szilard patenti gizli tutmak ister. Savaşın yaklaştığını hissetmiş, ortaya attığı fikrin kötüye kullanılmasını önlemek istemiştir. Szilard’ın talebiyle patent İngiliz Bahriye Nezareti’ne devredilir ve gerçekten de savaş sonrasına dek yayımlanmaz.

Devamı