Ünlü Macarlar: Miklós Radnóti – Esir kampında hayatını kaybeden büyük şair

1909 yılında Budapeşte’de doğdu. Ancak doğumda annesini ve ikiz kardeşini kaybetti ve bu trajedinin izlerini ruhunda tüm hayatı boyunca taşıdı.  Doğduğunda soyadı Glatter idi.

1911 yılında akrabalarının tavsiyesiyle babası tekrar evlendi. Yeni eşi Ilona Molnár Erdel’den gelen bir muhacirdi. Bir süre sonra kızları Ágnes doğdu. Aile, Miklós’un doğumu esnasında yaşanan trajediyi çocuklara anlatmadı.

1921’de baba ansızın bir beyin kanaması geçirerek hayatını kaybetti. Miklós öz annesinin doğum esnasında öldüğünü, ve anne olarak bildiği Ilona Molnár’ın da üvey anne olduğunu da o zaman öğrendi. İkiz kardeşinin doğum esnasında öldüğünden ise ileriki yıllarda haberi olacak ve onun ölümü nedeniyle hep kendini suçlayacaktı .

Üvey annesi dünya savaşının kriz dolu günlerinde iki çocuğa birden bakabilecek güce sahip değildi. Bu nedenle kızıyla birlikte Erdel’e, akrabalarının yanına döndü. Miklós’un ise kız kardeşiyle daha sonra ilişkileri hep devam etti. Kardeşi Ágnes Erdélyi adıyla masal ve romanlar yazdı.

Çok sonraları kaderleri bir kez daha kesişecekti. Irkçılığın avrupayı cehenneme çevirdiği yıllarda, üvey annesi ve kız kardeşiyle aynı yıl hayatlarını kaybedeceklerdi.  Miklós Radnóti sürüldüğü çalışma kampında, üvey annesi ve kız kardeşi ise Auschwitz toplama kampında 1944 yılında öldürüldüler.

Üvey annesinin Erdel’e taşınmasının ardından Miklós Radnóti’nin velayetini dayısı Dezső Grosz üstlendi. Tekstil işiyle uğraşan dayı, yeğeninin işe uzun vadede bağlanabilmesi için onu Çekoslavakya’daki Reichenberg (Liberec) şehrine eğitime gönderdi. Miklós daha sonra 1928-1930 yılları arasında bu şirkette çalıştı.

Ancak genç Miklós, ticaretten çok edebiyata ilgi duyuyordu. Şiirler yazıyor, edebiyat dergilerine gönderiyordu. 1929’den itibaren ve özellikle de  1930’da dönemin önemli dergilerinden Kortárs’ın yayın kurulunda görev aldı. 1930’da ise ilk şiir kitabı olan “Pagan’a Merhaba” (Pogány Köszöntő) yayınlandı.  Bu tarihten itibaren de Miklós Radnóti adını kullanmaya başladı.

Ticaret işini bırakınca Szeged Üniversitesi Macarca- Fransızca Fakültesine kaydoldu. Ancak üniversite hayatı sadece öğrenim değil, sosyal anlamda da Miklós Radnóti’nin hayatında derin izler bırakıyordu. Szeged Şehri Genç Sanatçılar Derneğinde çalışmaya başladı. Aynı yıl illegal komünist partisi ile de ilişki kurdu. 1931’de şiir kitabı toplatıldı kendisi de gözaltına alındı, ama sonra serbest bırakıldı.  Aynı yıl, daha sonraları üzerine aşk şiirleri yazacağı sevgilisi Fanni Gyarmati ile evlendi.

O yıllar Macaristan’da Yahudiler üzerinde ağır baskıların olduğu yıllardı. Miklós Radnóti de Yahudi asıllı olduğu için öğretmenlik izni alamamıştı. Özel dersler vererek,  gazete ve dergilere yazılar yazarak hayatını kazanmaya çalışıyordu. 1936’da arka arkaya yayınlanan şiir kitapları artık edebiyat çevrelerinin de dikkatini çekiyordu. 1937’de şiirleri nedeniyle Baumgarten ödülüne layık görüldü. Bu ödül tanınmasını sağladı. Tanınmak ise kitaplarının daha fazla satılması, dolayısıyla daha çok para kazanması anlamına geliyordu. Maddi durumu biraz düzelince birkaç kez Paris’e gitme imkânı buldu.

Fransa gezilerinin ardından kitap çevirilerine de başladı. Yine tanınmış bir yazar olan István Vas ile birlikte Apollinaire’den bir şiir kitabı çevirdiler ve ardından da La Fontaine masallarını Macarcaya adapte ettiler.

II. Dünya Savaşı yılları Miklós Radnóti ve eşi için korku ve dehşet yıllarıydı. Miklós Radnóti Yahudi olduğu için sürekli olarak “iş kamplarına” çağrılma korkusuyla yaşıyorlardı. Sonunda büyük korkuları gerçek oldu. Şair 1944’de Sırbistan’ın Bor şehri yakınlarındaki kampa götürüldü.

Ve 1944’deki son yolculuğuna da buradan çıkarıldı. Savaşın bitmesinden bir yıl önce bu kamptan yaya olarak Batı istikametinde yürüyüşe çıkarıldılar. Birkaç yüz kilometrelik zorlu bir yolculun ardından 1944 yılının kasım ayının 9. günü Macaristan’ın Györ şehri yakınlarında esirlere nezaret eden silahlı muhafızlar tarafından öldürüldü. “Çalışma kampında” yazdığı son şiirler şairin cesedinin cebinden, çok sonra toplu mezarlar açıldığında çıktı.

Miklós Radnóti 1946 yılında Budapeşte’de tekrar toprağa verildi. 2009 yılında Peşte’de onun adını taşıyan tiyatroda heykeli dikildi. Macaristan’da pek çok lise, cadde ve sokak onun adını taşır. Ayrıca adına verilen ırkçılık karşıtı bir edebiyat ödülü de vardır.

Karısı Fanni Gyarmati 2014 yılında 100 yaşında hayata veda etti. Fanni Gyarmati tarafından yazılan ve 2014 yılında yayınlanan “anılar ve günlükler” şaire dair pek çok yeni bilgi içermektedir.

Miklós Radnóti: SAVAŞ GÜNLÜĞÜ

Pazartesi akşamı

Dehşetin pençesini duyuyorsun yüreğinde

ve bazen sadece uzaklardan gelen bir haber gibi dünya;

çocukluğun artık sadece anılarda, tırmandığın

yaşlı ağaçlarda.

Endişeli sabahlar ve korkunç geceler arasında

savaşın dehşetiyle geçti yarı ömrün,

ve işte şimdi de sana doğrultulan süngünün

hedefinde göğsün.

Rüyalarında bazen kırları görüyorsun,

şiirin oradan beslendi, ve onun özgür dokusu

seninle hep, ve sabah uyandığında

burnunda hala kokusu.

Diken üstündesin her daim, çalışırken bile eğreti.

Ve sanki bir balçık denizinde yaşar gibi

yavaş, hünerli elindeki kalemin

ve ruhun dipsiz kederin de dibi.

Yeni bir savaşa döndü dünya, aç bulutlar

kemiriyor gökyüzünün çivit mavisini,

ve bastıran kurşunilikte  hissediyorsun hıçkıran

genç karının ürkek elini.

(Çeviri: Tarık Demirkan )

Türkinfo

 Macaristan Ankara Büyükelçiliğinin desteğiyle hazırlanmıştır.