Ünlü Macarlar: Miklós Jancsó – “Modern Macar filminin öncüsü”

XX. yüzyılın 70’li yıllarından itibaren Avrupa’da ün salan Macar sinemasının ünlü simalarından. Yazar, senarist ve Cannes Film Festivalinin büyük ödül sahibi film yönetmeni.

Miklós Jancsó (Filmsor.net)

Miklós Jancsó 1921’de Macaristan’ın Vac şehrinde doğdu. Lise eğitimini tamamlamasının ardından Hukuk fakültesine kaydoldu ve 1944’de üniversiteden mezun oldu. Hukuk fakültesini bitirmişti, ama Avukat ya da hakim olarak çalışmak niyetinde değildi. Onun gönlünde yatan meslek filmcilikti. 1946’da Budapeşte Tiyatro ve Film Sanatları Fakültesinin Yönetmen bölümü sınavlarına girdi ve hep çok az öğrencinin alındığı bu sınavı kazandı. 1950 yılında okulu bitirdi. Mezuniyet filmi olan “Kilise Çanları Roma’ya gitti” adlı kısa filmiyle dikkatleri çekti. O tarihlerde tanıştığı Gyula Hernádi ile birlikte uzun yıllar ortak çalıştı, birçok filme ve senaryoya birlikte imza atılar.

İlk uzun filmi “Çözüm ve Düğüm” (Oldás és kötés) ve daha sonraki “Evimin yolu” (Így jöttem) aslında Miklós Jancsó’ya özgü sinemanın tüm özelliklerini taşıyordu. Uzun ve hiç kesilmeyen sahneler, çok yavaş kamera hareketleri, çok geniş bir alanı kapsayan bakış açısı, dikey kamera hareketleri ve hepsinden de önemlisi kamera önünde yaratılan görsel ve masalsı atmosfer Miklós Jancsó’nun daha sonraki film tarzını belirleyecek özelliklerdi.

Miklós Jancsó uluslararası sinema dünyasına 1966’da çektiği “Umutsuzlar” (Szegénylegények) filmiyle girdi. Cannes film festivali yarışma programına da alınan bu film daha sonra sinema tarihinde modern Macar film ekolünün ilk filmi olarak anılacaktı. Macaristan’da 1848’de Avusturya İmparatorluğuna karşı gündeme gelen bağımsızlık savaşının yenilgisinden sonraki gelişmeleri anlatan film, savaş esirlerinin bulunduğu kamptaki olayları, esirlerin birbirine karşı ihbarlarda bulunmasını sağlamaya çalışan merkezi otoritenin acımasızlığını anlatıyordu, ama aslında 1945’den sonra Macaristan’da ortaya çıkan rejimi eleştiriyordu.

1960’lı yıllardaki filmleri Macar tarihinin değişik dönemlerini anlatan filmlerdi. 1968’de iki filmi de Cannes Film Festivalindeydi. Bunlardan biri 1917 Sovyet Devriminin ardından gündeme gelen iç savaşı anlatan “Yıldızım, Askerim” (Csillagosok, katonák) diğeri ise II. Dünya Savaşının ardından komünistlerin iktidara geliş sürecini ele aldığı “Parıltılı Rüzgarlar” (Fényes szelek).

Miklós Jancsó 1970’li yıllarda Avrupa sinema sanatının en önemli isimlerinden biri oldu. 1972’de “Kızıl ilahi” (Még kér a nép) filmiyle Cannes büyük ödülüne layık görüldü. 1979’da da yine Cannes festivalinde “yaşam ödülü” aldı. Bu yıllarda bir İtalyan kadın gazeteci ile olan aşkı nedeniyle İtalya’ya taşındı ve yetmişli yılların sonuna kadar orada yaşadı.

Macaristan’a geri dönmesinin ardından memleketinin güncel sorunlarını ele alan filmlerle seyircinin karşısına çıktı. (“Canavarlar Gecesi” Szörnyek évadja, “İsa’nın Burcu” Jézus Krisztus horoszkópja, “Mavi Tuna Valsi” Kék Duna keringő). Bu dönemde Miklós Jancsó film tekniğinde de yeniliklere gitti. Kamera hareketleri hızlandı. Daha önceki dönemlerde de ona özgü bir çalışma tarzı olan, “filmin kaderi çekim esnasında belirlenir” düşüncesi artık daha da belirginleşti. Çekim anlarında ve sahnelerde, senaryoda belirgin olmayan özellikler de filme girmeye başladı.

Miklós Jancsó film yönetmenliğinin yanı sıra çok yönlü bir sanatçıydı. Tiyatro yönetmenliği de yaptı. Ancak toplumsal etkinliklerde de aktif bir şekilde yer aldı. Üniversite’de ders verdi. Pek çok kez siyasete girme girişmelerinde de bulundu, milletvekili adayı da oldu. Miklós Jancsó 2014 yılında hayata veda etti.

“Kızıl ilahi” filminden:

Ünlü sanatçı üç kez evlendi. İlk eşi Katalin Wowesznyi’den iki çocuğu oldu. Çocukları Nyika Jancsó kameraman ve Katalin Jancsó ise kostümcü olarak çalışıyor. Miklós Jancsó’nun ikinci eşi yine bir film yönetmeni olan Márta Mészáros idi. Son eşi ise Zsuzsa Csákány oldu. Miklós Jancsó’nun bu son evliliğinden de Dávid Jancsó adında ve film sektöründe montaj alanında çalışan bir oğlu var.

Türkinfo

Macaristan Ankara Büyükelçiliğinin desteğiyle hazırlanmıştır.