Hungarikumlar: Halas nakış dantelleri

Macaristan’ın küçük bir kasabası olan Kiskunhalas dantelleriyle ünlüdür. Dünyadaki en orijinal değerli dantellerden biri olan “Halas dantelleri” kilo hesabı yapıldığında altından daha yüksek bir değere satılmaktadır. Bu nedenle de bu ürün “Kiskunhalas’ın altını” olarak da tanınır.

Bu dantellerin nasıl hazırlandığı kuşaktan kuşağa aktarılan, ama açıklanmayan bir sırdır. Tamamen el işi olarak hazırlanan bu ürünler Japonya İmparatorundan İngiltere Kraliçesine, Stalin’den Papa II. Jean Paul’e kadar  pek çok ünlü şahsiyete hediye de edilmiştir.

Nakış ve danteller dünyada halk sanatları arasında genellikle tek tek şahıslara mal edilemeyen bir tarihe sahiptir. Ancak Halas’daki el işlemeleri tekniğini yaratan sanatçılar ise ismen de bilinmektedir. Bunlardan biri Kiskunhalas’da bir zamanlar resim öğretmeni olan Árpád Dékáni’dir. Onun tarafından hazırlanan motifler 1902 yılında kasabaya yerleşen öğretmen Mária Markovits tarafından geliştirilen bir teknikle hayata geçirilmiştir.

Halas danteli ilk olarak 1902 yılında Budapeşte’de Tatbiki Sanatlar Müzesi’nde gerçekleşen bir fuarda kamuoyuna tanıtılmıştır. Gazeteler tarafından manşete taşınan kolleksiyon kısa sürede büyük bir hayranlık yaratmış ve ürünlerin tümü müze tarafından satın alınmıştır. Bunun ardından uluslararası fuarlarda tanıtımı yapılan Halas Danteli dünya çapında ün salmıştır. 1904 yılında dantel St Louis’de düzenlenen dünya fuarında ünlü Brüksel dantelini geride bırakıp fuar altın ödülünü kazandı. Çok zengin motifleriyle ve çok hafif olma özelliğiyle ün salan dantelin işlenme tekniği de kendine özgüdür. Çünkü bu dantel ancak tamamen el ürünü olarak hazırlanabilir. 1935 yılından bu yana burada hazırlanan her bir ürünün üzerine özel marka işareti işlenmektedir. Üst üste yatırılmış üç balık resmi olan marka işareti aynı zamanda kasabanın resmi ambleminde de bulunmaktadır.

1 of 9

Halas danteli nasıl hazırlanıyor?

Halas dantel tekniğini geliştiren Mária Markovits, önce pelur kâğıtlara çizilen motifleri gergeflere gerilen ince keten bezlerin üzerine çevresini dikerek tutturuyordu. Böylece çerçevesi sabitlenen keten bez ve motif gergeften çıkarılıp silindir şeklindeki bir yastığın üzerine yatırılıp işlenmeye başlanıyordu. Nakış burada dokuma tabir edilen bir yöntemle, ve tamamen elle işleniyordu. Motifler arasındaki boşluklar da minik düğümlerle dolduruluyordu.  Daha sonra, yani motifler tamamlandığında da dantel, motifleri içeren kağıttan kesilerek ayrılıyordu. İşte Mária Markovits tarafından geçen yüzyılın başlarında geliştirilen bu teknik bugüne kadar hiç değişmeden uygulanmaya devam ediyor.

Dantel ustaları hala aynı motifleri kullanıyorlar. Ancak dantel sanatçıları yaklaşık 60 farklı dokuma şeklinden hangisini tercih edeceklerine kendileri karar veriyorlar.

Bu dantele farklılık veren en önemli etkenlerden biri de kullanılan keten iplikler. Çok ince olan bu iplikler neredeyse gözle görülmeyen ince iğnelere geçiriliyor ve işleme bununla gerçekleşiyor.

Bu işi öğrenebilmek hiç de kolay değil. Nakış uzmanları Halas el işini yapabilmek için bir buçuk yıllık bir eğitimden geçiyorlar. Bu kadar ince eleyip sık dokumanın nedeni de bu dantel işlenirken yapılacak bir hatanın telafisinin olmaması. Eğer yanlış ilmek atılmışsa, o zaman tamamlanan kısım ne kadar büyük olursa olsun, kesilmesi gerekiyor.

Bu dantel çok yavaş ve emek yoğun bir çabayla hazırlanıyor. Dantel üzerinde iki milimetre ilerleyebilmek için yirmi ilmek atılması lazım. Yani 20 cm’lik bir dantelde iğneyle atılan toplam 4 milyon ilmek bulunuyor.   50-60 cm uzunluğunda bir dantel örtü 4-5 bin saatlik çalışmayla hazırlanabiliyor.

Dünya çapında ün salan Halas dantelleri bugün kasabada belediye tarafından kurulan bir vakıfta çalışan toplam on sanatçı tarafından üretiliyor. Vakıf bu yerel kültürel değeri gelecek kuşaklara miras bırakabilmek amacıyla kurulmuş.

1 of 5

Dantel müzesi

1935 yılında Kiskunhalas’da Dantel Evi adıyla kurulan müze bugün bu olağanüstü el işinin nasıl hazırlandığını ziyaretçilere anlatan bir kurum olarak hizmet veriyor. Müzede orijinal desenlerin yanı sıra dantel ve el işi faaliyetinin tüm yönleri hakkında tarihsel süreç içindeki gelişmelerle birlikte bilgi sahibi olmak mümkün. Arzu edenler burada dantel ürünlerinden satın alma şansına da sahip.

 Kiskunhalas Dantel Müzesi her yıl uluslar arası dantel festivali de düzenliyor.

Türkinfo

Macaristan Ankara Büyükelçiliğinin desteğiyle hazırlanmıştır.