Hungarikumlar: Vizsoly İncil’i: Kutsal kitap İncil’in ilk Macarca çevirisi

Macar halkının tarihinde din çok kez ulusal kimliğin belirlenmesinde önemli etkenlerden biri olmuştur. Hristiyanlığın kutsal kitabı olan İncil’i ilk kez Macarcaya çeviren Gáspár Károlyi’dir. İncil’in Macarcaya çevrilmesi çok büyük önem taşır. Sadece dini anlamda değil, Macar edebiyatı anlamında da bu bir kilometre taşıdır. Çünkü bu çevirinin ardından yüzyıllar boyunca Macarca edebiyatta kitaplarda, şiirlerde ve diğer eserlerde İncil’e yapılan atıflar hep bu çeviri metni üzerinden olmuştur.

İncil’in Macarcaya çevrildiği tarih de son derece önemlidir. Çeviri 1580’lerde gerçekleşmiştir. Bu tarih Macaristan’ın Osmanlı egemenliği altına girdiği ve ülkenin üçe bölündüğü tarihtir. Bu tarihlerde din artık kişilerin şahsi meselesi olmaktan çıkmış, siyasetin bir parçası haline gelmiştir. Ama dinde ulusların kendi dillerini kullanmalarının bunun da ötesinde bir anlamı vardır: bu hem din ve vicdan özgürlüğünün ve hem de ulusal kimlik için yürütülen mücadelenin bir parçasıdır.

Macaristan 1541’de üç parçaya bölünmüştür. Ülkenin Orta kısmı Osmanlı İmparatorluğunun egemenliği altına girmiştir. Kuzey ve Batı bölgeleri Habsburg idaresini kabul etmiştir. Erdek bölgesi ise her ne kadar Osmanlı’ya vergi ödese de görece bağımsızlığını korumuştur.

Bu dönem Avrupa kıtasında da değişikliklerin gerçekleştiği dönemdir. XVI. Yüzyıla kadar tek vücut olan Hristiyanlık reform dönemindeki dinin yeniden gözden geçirilmesi ilkeleri doğrultusunda bütünlüğünü kaybetmiş, Hristiyanlığın bir kolu olan Protestanlık da yayılmaya başlamıştır. Bu akım içinde özellikle Luterciler (Evangelikler)  ve Kalvinciler (Reformistler) güçlüdür. Bu iki akım Macaristan’a Alman bölgelerinden, hem Almanlar ve hem de Alman Üniversitelerinde okuyan Macar öğrenciler aracılığıyla gelmiştir.

Protestanlık özellikle yüzyılın ikinci yarısında şehirlerde yayılmaya başlar. Habsburg İmparatorluğunun mezhebi ise Katoliktir. Bu nedenle Habsburg İmparatorluğu kendi mezhebine aykırı olan Macaristan’daki Reformistlere baskı yapmaya başlamış, bu ise bu mezhebi bir anlamda Ulusal karşı koyuşun bir parçası haline getirmiştir. Macarcanın dini ayinlerde kullanılmaya başlanması da bu sürecin bir parçasıdır. Böylece tarihin değişik dönemlerinde, farklı ülkelerde de görüldüğü gibi mezhep bir anlamda ulusal mücadelenin bir parçası haline gelmiştir.

İncil’i ilk kez Macarcaya çeviren Gáspár Károlyi (1521-1591) Witterberg’de Reform hareketinin en güçlü olduğu üniversitede öğrencilik yapmıştır. Macaristan’a geri döndükten sonra da din adamı olarak çalışmıştır. Genç yaşlardan itibaren İncil’in Macarcaya çevrilmesi düşüncesini hayata geçirmeyi kafasına koymuş ve İncil’den bazı bölümleri genç yaşlarda çevirmiştir. Ancak bu işle ciddi olarak ilgilenmeye başlamasının tarihi 1580’li yıllardır. Bu yıllarda yaşadığı trajik bir olay onu hayatını tamamen bu işe vakfetmeye sevk etmiştir.  Gáspár Károlyi veba salgınında eşini ve üç çocuğunu kaybetmiştir. Bunun ardından kendini tamamen İncil’i Macarcaya çevirmeye vermiş ve birkaç rahiple birlikte üç yıl aralıksız çalışmıştır. Çeviriye yazdığı önsözde “Tanrının yardımıyla bu işe giriştiğini” söyler.

Bu çeviri İncil’in bugüne kadar gerçekleştirilmiş en güzel Macarca çevirisidir. Gáspár Károlyi’nin en büyük arzusu ölmeden önce çeviriyi tamamlamaktı. Çeviri 1590’da bugün Macaristan’da sadece 900 nüfusa sahip küçük bir köy olan Vizsoly’da (okunuşu Vijoy) bastırılmıştır. İncil’in ilk Macarca baskısının 700-800 nüsha dolayında olduğu bilinir.

Peki, ilk baskı neden burada olmuştur? Viszoly, küçük olmasına rağmen, matbaaya da sahip olan bir köydür. Birkaç kilometrelik bir mesafedeki Gönc’de yaşayan  Gáspár Károlyi her gün çevrilen kısımları henüz çocuk olan Albert Szenczi Molnár ile matbaaya göndermiştir. Her gün yaya olarak bu birkaç kilometrelik yolu kat edip, çevirileri matbaaya teslime eden Albert  Szenczi Molnár daha sonra Macaristan’ın en önemli bilim adamlarından biri olacaktır.

Hem Macar dili ve hem de Macar kültürü açısından çok büyük öneme sahip olan İncil’in bu ilk Macarca baskısından bugün 54 orijinal nüsha kalmıştır.  1981 yılında İncil özel tıpkı basım olarak tekrar basılmıştır. 2017’de de Vizsoly İncil’i aynı kalite kağıda ve yine su değirmeni yardımıyla çalışan bir matbaada tekrar ve sadece 200 nüsha olarak basılacaktır.

Bir ülkenin, bir halkın tarihinde, kendi dilini ve kimliğini yaşatmada bu kadar önemli bir yere sahip olan Vizsoly İncil’i işte bu nedenle hungarikumlar arasında yer almıştır.

Türkinfo

Macaristan Ankara Büyükelçiliğinin desteğiyle hazırlanmıştır.