Hungarikumlar: Zsolnay porselenleri ve Zsolnay Kültür Merkezi

Macaristan’ın en önemli porselen markalarından olan Zsolnay’ın göz kamaştıran başarı öyküsü

Zsolnay (Jolnai diye okunur)  Porselen fabrikası Macar sanayinin en büyük başarı öykülerinden biridir. Bir zamanlar bu fabrikanın yerinde olan ve iflasın eşiğine sürüklenen bir tuğla fabrikası 1852 yılında Miklós Zsolnay tarafından satın alınmış ve porselen fabrikasına dönüştürülmüştür. Kısa sürede ülke çapında ve dünya çapında ün salan porselen fabrikası bugün de Macaristan’ın en tanınan markalarından biridir.

Fabrikada kullanılan teknoloji bugün bile bir sırdır. Burada üretilen porselenlerin üzerindeki eozin tabaka (altın sarısından yeşile kadar uzanan tonlarda renkleri içeren bir tabaka) bu markaya özgü bir özelliktir. Fabrikada sadece porselen yemek takımları ve süs eşyaları değil, keramik çatı kiremitlerinden bina süslerine kadar pek çok inşaat malzemesi de üretilmektedir.

Fabrikanın tarihi, bir ailenin tarihidir

Fabrika Zsolnay ailesinin mülkiyetine 1852 yılında geçtiyse de, bu küçük işyerinin yeni bir teknoloji uygulanarak ünlü bir  fabrika haline gelmesi süreci, aileden Vilmos Zsolnay’nin işin başına geçmesiyle başlar. 1865’de ağabeyinden fabrikanın idaresini devralan Vilmos Zsolnay uzun denemelerin ardından,  Zsolnay marka ürünlere özgü o çok renkli sırrı keşfeder. 1873’de Viyana’daki dünya fuarında fabrikanın ürünleri çok büyük başarı kazanır.

Onun zamanında fabrika porselen fayans olarak tabir edilen (pirogranit) bir tür çini geliştirir.  Bu porselen fayans çok özel inşaat malzemesi o dönemden itibaren binaların dış duvarlarında ve çatılarında da kullanılmaya başlar.

1 of 10

Vilmos Zsolnay’nın çocukları da şirketin geliştirilmesine büyük katkı yaparlar. Oğlu Miklós bir pazarlamacı olarak iyi bir işadamıdır. Teréz ve Júlia adlarındaki kızları ise porselenlerde kullanılan desenlerin hazırlanmasına katkıda bulunurlar. Bu desenler çoğunlukla doğu desenleridir. 1880’de kadar fabrikada üretim ağırlıklı olarak bu desenlerle süslenir.

1878’de Paris’te düzenlenen dünya fuarında Zsolnay ürünleri büyük ödüle layık görülürler.   Vilmos Zsolnay ise Fransa Büyük Şövalye ödülünü alır. Aile tam anlamıyla işle özdeşleşmiştir. Konutları bile fabrika binasının alanındadır. Kızların eşleri ve torunlar da fabrika ve iş ortamında yaşar ve büyürler.

Vilmos Zsolnay’nin ölümünün ardından 1900’da oğlu Miklós fabrikanın başına geçer. İyi bir işletmeci olan Miklós fabrikanın üretimini ve karını arttırır. Birinci dünya savaşında inşaat malzemeleri üretimi ağırlık kazanır.  1929 yılındaki ekonomik dünya krizi ve özellikle de II dünya savaşı fabrika açısından tam bir yıkım olur. Fabrika da bombalardan payını almıştır. Savaşın sonunda yeniden inşaat çalışmaları başlasa da 1848’de fabrika devletleştirilir.

Devletleştirmenin ardından silikleşen ve büyük bir kooperatifin parçası haline gelen fabrika marka adını yeniden ancak 1974’de kullanmaya başlar.  1995’deki özelleştirmenin ardından yeniden bağımsız bir şirket haline gelmesini takip eden sürede şirket 3 ayrı parça haline gelir. Pécs şehrindeki üretimle ilgili kısmı Suriye’li bir işadamının ve Pécs belediyesinin mülkiyetine geçer.

2010 yılında Avrupa Kültür Başkenti projesi kapsamında Pécs şehri İstanbul ile birlikte  yılın kültür başkenti seçildi. Programlar kapsamında  fabrikanın da bulunduğu Zsolnay bölgesi bir kültürel etkinlikler bölgesi haline getirildi ve Hungarikumlar listesine alındı. Bu bölgede şimdi pek çok kültür ve sergi salonlarının yanı sıra Amerika’da yaşayan ünlü koleksiyoncu dr. László  Gugyi’nin 600 parçadan oluşan paha biçilmez bir Zsolnay koleksiyonu sergilenmektedir.

Zsolnay ürünlerindeki yenilikler: porselen, eozin sır ve pirogranit

Porselenlerin değişmez kemik rengi üzerine sürülen porselen sırdaki renkler ve canlı motifler zsolnay ürünlerine kendine özgü bir farklılık sağlamaktadır. Elbette tüm ürünler el imalatıdır.

Zsolnay’nin en temel farklılığı kullanılan sır tabakasındaki özelliklerdir. Eozin adı verilen bu tabakanın bilemişi bugüne kadar açıklanmamıştır. 1890’da Vilmos Zsolnay ve iki bilim adamı arkadaşı tarafından geliştirilen sır ilk kez 1896’da Macar devletinin kuruluşunun 1000. yılı nedeniyle düzenlenen törenlerde kamuoyuna sunulmuştur. Porselenlerin üzerine çekilen ilk sır tabakası açık kırmızı bir renk taşımaktaydı. Bu nedenle de bu sırra eski Yunancadan “şafak” anlamına gelen “eos”tan türetilen bir ad verilmiştir. Daha sonra farklı renklerde de üretilen bu sır tabakası tüm Zsolnay ürünlerinde metalik ve asla taklit edilemez bir parlaklık sağlayan temel özellik haline gelmiştir. Teknoloji bugün de çok ciddi bir sanayi sırrı olarak saklanmaktadır.

1 of 16

Zsolnay inşaat sektörü alanında da önemli ürünler geliştirmiştir. Budapeşte’de XX. Yüzyıl başlarında, şehir planlamasına bağlı olarak saraylar ve konaklar inşa edilirken, bu binaların ön cephelerindeki ve çatılarındaki porselen süsler ve kiremitler Zsolnay tarafından üretilmiştir. Böylece şirket şehre damgasını vurmuştur. Yüzlerce bina Pirogranit adı verilen bu inşaat malzemeleriyle süslenmiştir.  Parlamento, Matyas kilisesi, Sanayi Müzesi, Hayvanat bahçesinin tarihi binaları bunlar arasındadır.

Zsolnay ürünleri yurt dışında da çok popülerdir. Viyana, Berlin, Romanya  ve Slovakya’da da bazı şehirlerde bina süslemelerinde pirogranit kullanılmıştır.

Türkinfo

Macaristan Ankara Büyükelçiliğinin desteğiyle hazırlanmıştır.