Hungarikumlar: Nakıştan ahşap oymacılığa – Matyó halk sanatları

Macaristan halk sanatları alanında belki de en yaygın ve tanınan sanat dalı nakış ve işleme sanatlarıdır. Ülkenin değişik bölgelerinde yüzyıllar boyunca farklı nakış tarzları gelişmiştir. Bu nakışlarda kullanılan motifler de Macar antik sembollerini bugünlere taşımaktadır. 

Bunlar arasında en  tanınmışlarından biri de Matyó nakış tarzıdır ve 2012 yılında da Matyó nakış UNESCO tarihsel miras listesine alınmıştır. 2013’den bu yana da Hungarikumdur.

Kuzey Macaristan’ın Mezőkövesd şehrini ve hemen yakınındaki Szentistván ve Tard köylerini içeren bölge Matyó nakışların merkezidir. Matyó adının nereden geldiği de bilinmiyor. Bu yerleşim merkezine şehir beratını veren ünlü Macar kralı Mátyás ile bir ilgisi olabileceği düşünülüyor.

Matyó nakış tarzının 200 yıl kadar önce ortaya çıktığı sanılıyor. Önceleri kırmızı ve mavi renklerin baskın olduğu ipliklerle işlenmekteydi ve motifler arasında da çiçekler baskındı.

1870’lerden itibaren  kullanılan renkler de çoğalmaya başladı: sarı, yeşil, bordo ve mor renkler de belirdi. İlk başlarda pamuk iplikler kullanılırken daha sonra ipek ve yün iplikler de kullanılmaya başlandı.

1900 yılların başından itibaren, çiçek motiflerinin yanı sıra, ters çevrilmiş ayakkabı motifi, kuş motifi ve geometrik şekiller de nakışlarda yer almaya başladı. Giderek artan çiçek motifleri ve karmaşıklaşarak gelişen nakış tekniği Matyó tarz nakışa daha da ün kazandırdı.

Nakışlar ilk başlarda evde kullanılan tekstil malzemelere, özellikle de çarşaf ve yatak takımlarına işleniyordu. Daha sonra başka kullanım eşyalarında da motifler belirmeye başladı. Mesela bunlardan Surc adı verilen siyah önlük çok ünlüdür. Güllerle ve diğer nakış motifleriyle süslenen bu önlük bölgede hem kadınlar ve hem de erkekler tarafından kullanılır.

Matyó nakış tarzının en ilginç yanlarından biri de bu işin bölgede erkekler tarafından da yapılmasıdır. Yani erkekler de nakış işlerler. Elbette bunun güçle ilgili bir yanı da var. Matyó nakış sadece tekstil malzemelere değil, kalın derilere de işlenir. Ve bu sert derilere nakış işleme işi de elbette erkeklerin daha kolay yaptığı bir iştir.

Ködmön adı verilen erkek deri yelekler ve kuzsu adı verilen kadın deri ceketler de mutlaka Matyó nakış motifleri içerir. Özellikle kadınların giydiği bu deri ceketler ailede nesilden nesle aktarılır. Ve geleneklere göre hep ailenin en yaşlı ve en saygıdeğer kadın aile ferdi tarafından kullanılır.

Matyó nakış içeren giysiler bölgede sadece özgün ve zarif süslemeleri nedeniyle değil, içerdikleri bazı diğer sembol ve mesajlar nedeniyle de önemlidir. Örneğin kadınların kullandıkları eşarplar aynı zamanda eşarbı kullanan hanımın, bekâr kız mı, evli mi ya da çocuklu mu olduğunun da işaretlerini taşır.

Matyó bölgesinin erkekleri de kadınlarla yarışacak kadar süslü giysiler giyerlerdi. Bunlar arasında en önemlisi de kolları çok bol olan gömlekler ve başlarına taktıkları şapkalardı. Matyó bölgesi erkeklerinin giysileri, onları Macaristan’ın diğer bölgelerindeki kırsal halktan çok rahat ayırırdı.

İkinci Dünya savaşından sonra gelen sistem değişikliği döneminde Matyó bölgesinde bu özel kıyafetler de kıllanılmamaya başlandı. Ancak 1990’dan itibaren rejim değişikliği sonrası gelenekler tekrar canlandı.  1991 yılında kurulan Matyó Halk Sanatları Birliği nakış tekniğinin ve motif işlenmesinin yeniden öğretilmesinde ve yaygınlaşmasında çok etkili oldu. Bu arada bu giysileri çağımızın gerekleriyle bütünleştiren ve dönüştüren moda ve tasarım uzmanlarının çalışmalarının da bu tarz giysilerin yeniden yaygınlaşmasında payı vardı.

Matyó bölgesinin en ilginç yanlarından biri de etkisini mobilya boyamalarında ve keramik alanında da göstermesidir.  Kuşlu, çiçekli motiflerle süslenmiş tabak ve çanaklar çok yaygındır. Sürahilere işlenen Matyó motifleri de çok sevilir.

Bu bölgenin Matyó motifleri ağaç işlemeciliğinde ve ahşap oymacılıkta da kendini gösterir. Kapıların girişinde, ya da çatıların altındaki duvar süslemelerinde Matyó motiflerini görmek mümkündür.

Türkinfo

 Macaristan Ankara Büyükelçiliğinin desteğiyle hazırlanmıştır.