Hungarikumlar: Károly Kós – İstanbul aşığı büyük Macar mimarı

Macar mimarisinin en büyük ustalarından Károly Kós tam kırk yıl önce hayata veda etti. Ancak sadece mimari eserleriyle değil, bir yazar, grafik sanatçısı,  yayıncı, üniversite hocası ve bir siyasetçi olarak da yarattıklarıyla hala Macar toplumunda derin anılar bırakan bir şahsiyet.

Kimdi Károly Kós? Macaristan’a bağlı Erdel bölgesinde Alman asıllı bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Başarılı bir orta eğitimin ardından Budapeşte Teknik Üniversitesi Mimarlık bölümünden mezun oldu.  1907 yılından itibaren ünlü mimarlık bürolarında çalışmaya başladı. O kadar başarılı bir mimardı ki, Birinci Dünya Savaşında askere bile alınmadı ve kraliyet taç giyme törenleri için hazırlanan etkinliklerin hazırlık komitesinde görev yaptı.

Erdel gibi, köklü Macar halk kültür geleneklerinin yaşadığı bir bölgeden geliyordu. Bu nedenle olsa gerek, mimarisinde ve sanatında tarihi halk motiflerini hep kullandı. Mimari eserlerinde beyaz duvarlar ve çok karakteristik pencereler ona özgü bir imza gibi hep yer aldı.

Kariyerinin çok önemli bir aşaması İstanbul ile bağlantılıdır. 1917-1918 yıllarını bir devlet bursu alarak İstanbul’da geçirdi. İstanbul’a gidişinin amacı İstanbul Macar Bilim Enstitüsü için kültürel mimari araştırmalar hazırlamaktı. Bu Enstitü Macar Kültür hayatının İstanbul’daki diplomatik temsilcisiydi.

Károly Kós İstanbul’a aşık olmuştu! Dünyanın en güzel şehri olarak adlandırdığı İstanbul üzerine bir dizi araştırmalar yaptı. Hem mimari ve hem de arkeolojik, tarihi ve sanat tarihi içerikli araştırmaları daha sonra bir kitap olarak yayınlandı. Bu eseri ve İstanbul’da çektiği fotoğraflar ona çok büyük ün sağladı.

1918’de Budapeşte’de Tatbiki Sanatlar Yüksek Okulu’na yönetici olarak atandı. Ancak Erdel’de, doğduğu topraklarda yaşamak istiyordu. Bölgede Macar aydınları ile birlikte kurdukları matbaa ile yayıncılık hayatına girmişti. Amacı Erdel bölgesinde Macar aydınlarının eserler yaratmasına ve bunların yayınlanıp yaygınlaştırılmasına katkıda bulunmaktı.

1918’de Birinci Dünya Savaşının mağlupları arasında yer alan Macaristan topraklarının önemli bir kısmıyla birlikte Erdel’i de kaybedince Károly Kós arkadaşlarıyla birlikte Erdel’in bir bölgesinde bağımsız bir Macar otonom bölgesi, hatta ülke kurma işine girişti. Bu yeni kurulacak ülkenin bayrağına varıncaya kadar ayrıntılı hazırlıklar yaptılar. Ancak savaşın yıkımı ve uluslararası dengeler böyle bir gelişmeye izin vermeyecekti.

Hayatı boyunca siyasetin bir şekilde içinde kalan Károly Kós 1946-48 yılları arasında Macar parlamentosunda milletvekili olarak da görev yaptı.  1977’de hayatını kaybetti ve çok büyük bir törenle defnedildi.

Károly Kós çocuklarına çok düşkün bir aile babasıydı. Dört çocuğu da ona yakışır kariyer sahibi oldular: Balázs Kós (1912-1967) tarım mühendisi ve yazar olarak çalıştı:  András Kós (1914-2010) heykeltıraş, Zsófia Koós (1916-1990) tiyatrocu ve babasıyla aynı adı taşıyan, ifj. Károly Kós (1919-1996)  da etnograf olarak çalıştı.

Başlıca mimari eserleri:

Wekerle Sitesi:

Budapeşte’nin Kispest mahallesinde 1908 yılında inşaatına başlanan çok büyük bir sosyal konut alanıdır. 1007 binada 4412 daire bulunmaktadır. Devlet tarafından inşa edilen sosyal konut mahallesi o dönemin başbakanının adıyla anılır.

Sekel Ulusal Müzesi:

Sekel Ulusal Müzesi en eski Macar müzelerinden biridir. 1875 yılında inşa edilen müze bugün Macaristan dışındaki en büyük Macar müzesidir.

Obuda Protestan Kilisesi Hizmet Binası

Budapeşte’nin en eski Protestan kilisesi olan bu kilisenin inşaatı 1785’de başlamıştır. Kilisenin yanındaki hizmet binası da 1908-1909’da Károly Kós tarafından tasarlanmıştır.

Budapeşte Hayvanat Bahçesi:

Budapeşte’nin ünlü hayvanat bahçesindeki binalar 1908-1910 yılları arasında inşa edilmiştir. Károly Kós bu binaları da mimari halk motifleri kullanarak tasarlamıştır. Her bina kendine özgü ve masalsı bir üslupla inşa edilmiştir.

Türkinfo

Macaristan Ankara Büyükelçiliğinin desteğiyle hazırlanmıştır.