Hungarikumlar: János Neumann –„bilgisayar dünyasının temellerini atan dahi”

Macar matematik ve fizik profesörü.  Bugünkü modern bilgisayarların temeli  olan, “programlarla çalışan otomatik makineler” teorisini geliştiren bilim adamıdır. Oyun teorisinin de geliştiricisidir. Kuantum fiziğinde niceliksel ölçümler teorisini de keşfetmiştir.

Budapeşte’de orta halli bir ailenin çocuğu olarak 1903 yılında doğdu.  Daha çok küçük yaşta dahi çocuk olarak ün saldı.  Küçük yaşta pek çok dil öğrendi. Matematik hesaplarını kağıt kalem kullanmadan yapmasıyla ünlüydü. Önce Budapeşte Bilim Üniversitesinde matematik, sonra da İsviçre’de kimya okudu. 1925’de kimya, 1926’da da matematik doktoru oldu.

1930’de Amerika Princetown üniversitesinde ders vermeye başladı. II. dünya savaşı yıllarında Amerikan ordusunun araştırma projelerinde ve özellikle de ilk atom bombası projesinde görev aldı.

János Neumann çok yönlü bir bilim adamıydı. Önceleri kuantum teorisi ve küme teorisi üzerinde çalıştı. Matematik her zaman için ilgi alanı oldu. Daha sonraları çok önemli bir bilim dalı haline gelen “oyun teorisini” Oscar Morgensern ile birlikte o geliştirdi. Bu teori poker oyunu temel alınarak geliştirilmişti.

Ancak onun dünya bilim hayatına ve insanlığa yaptığı en büyük katkı modern bilgisayarların yaratılmasındaki rolüdür.  Princetown Üniversitesi Bilgisayar Programları bölümü müdürüydü. Bir makinenin, önceden hazırlanan bazı programlar yardımıyla bazı ciddi hesaplamalar yapabileceği düşüncesi ona aitti. Bugün kullandığımız tüm bilgisayarları ve bir tür bilgisayar olarak çalışan tüm bilişim ve telekomünikasyon cihazlarının temelinde işte Neumann kuramı adı verilen bu sonuç yatmaktadır.

János Neumann bilgisayar dünyasının temellerinin atılmasının dışında da bilim dünyasına çok sayıda yeni düşünceyle katkıda bulundu. Bunların çoğu bugün yeni bilim dallarında kullanılmaktadır. Bunlardan biri örneğin sistemlerin kendi kendini yenileyebilme kabiliyeti sorunu üzerine olan düşünceleridir. Onun yarattığı “kinematik model” bugün bilimin en yeni ve önemli dallarından yapay zekanın da temelini oluşturmaktadır.

Bugün bilimin geldiği gelişmişlik düzeyinde en heyecan verici alanlardan biri beynin yapısının ve işleyiş mekanizmasının tam olarak ortaya çıkarılabilmesidir.   János Neumann da hayatının son döneminde insan beyni ve bilgisayar sistemlerinin kıyaslanıp karşılaştırılması araştırmalarına önem vermişti.

János Neumann’ın yine üzerinde durduğu bir başka alan da “güvenilmez unsurlardan oluşan güvenli sistemler” araştırmasıdır.  Bu teori son zamanların en çok üzerinde durulan ve pek çok bilim dalının  alıp uyguladığı bir alandır. Fizik, ekonomi ve meteoroloji bu teori üzerinde önemli gelişmeler kaydetmiştir.

János Neumann bir bilim adamı olarak dünyanın geleceği ve insanlık için de hep çok büyük bir sorumluluk duyan bir insandı. Bilgisayar teorisinde ulaştığı sonuçları hiç bir özel çıkar kaygısı duymadan herkesin kullanımına açmıştı. İnsanoğlunun ahlaki kuralları ve teknolojik gelişim arasındaki çelişkiler üzerine de çok kafa yormuştu.

Babasından ötürü asilzade payesine layık görüldüğünde Johann von Neumann adını almıştı ve bilim dünyasında da bu isimle tanındı. Dünyanın pek çok bilim akademisine ve araştırma kurumuna üye seçildi. XX. yüzyılın bilgisayar ve bilişim dünyasına yaptığı katkılar nedeniyle en büyük Amerikan ödülüne layık görüldü. 1999’da Financial Times tarafından yüzyılın şahsiyeti seçildi.

Genç yaşta, 1957’de hayatını kaybetti.

Türkinfo

Macaristan Ankara Büyükelçiliğinin desteğiyle hazırlanmıştır.