Ünlü Macarlar: Tivadar Puskás – „telefonda „alo” kelimesi ilk onun ağzından çıktı”

Telefon aracılığıyla dünyanın ilk “Sesli Haber Merkezini” kuran Tivadar Puskás çok yönlü ve çok yaratıcı bir mühendisti. 1844 yılında Budapeşte’de doğdu. Ataları Budapeşte’ye Erdel bölgesinden göç etmişti. Tivadar Puskás daha çocukluğundan itibaren güçlü mantığı ve matematiğe olan ilgisi nedeniyle öğretmenlerinin dikkatini çekerdi. Bu arada çok güzel de piyano çalardı.

İlkokulun ardından Viyana’daki Theresianumba ve sonra da İmparatoriçe Mária Terézia tarafından kurulan liseye kaydoldu. Ardından da Viyana Teknik Üniversitesine yazıldı. Ancak üniversiteyi bitiremedi. Babasının vakitsiz ölümü üzerine Budapeşte’ye geri döndü.

Ancak dünyaya açılan ufkuna artık Budapeşte dar geliyordu. İngilizce öğrenmeye karar verdi ve bir yıl içinde İngilizcesini mükemmel bir düzeye yükseltti. 1867’de Londra’ya gitti. Bir demiryolu işletmesinde çalışmaya başladı. Bu işletme Erdel’de demiryolu inşaat ihalesini kazanınca da tercüman, danışman ve organizatör olarak orada görev aldı.

İşletme beş yıl içinde iflas etti, ama Tivadar Puskás artık kendisine farklı yollardan da var olma perspektifi yaratabilecek yeteneklere sahipti: Bir yıl sonra Viyana’da Dünya Fuarı açılacaktı. O da fırsattan yararlanıp kurduğu bir turizm şirketiyle Viyana’ya turlar organize etme işine girişti; indirimli tren biletleri ve fuar etkinliklerine giriş bileti satarak çok para kazandı.

Biriktirdiği bu para, hayatını denemek istediği Amerika macerası için sermaye olacaktı. Amerika’ya gitti Vahşi Batı’da altın aramaya başladı. Beş yıl süren Amerika macerasında altın aramadan, gümüş madeni işletmeye, bomba uzmanı olarak madenlere patlayıcı satmaktan emlakçiliğe kadar pek çok iş yaptı, ama sonunda şirketleri iflas edince Avrupa’ya geri döndü.

Avrupa’da ilgi alanına o yıllarda keşfedilen telgraf girmişti. Bell tarafından patenti alınan telefon olayını duyunca Tivadar Puskás hemen Amerika’ya döndü. Telefonu keşfeden Edison ile görüştü. Artık bir efsane olan anekdota göre Edison ve Puskás arasındaki ilk telefon konuşmasında Macar mühendis ahizeyi kaldırınca Macarca “Hallom” yani “duyuyorum” demişti. İşte bu kelime daha sonra telefonu açınca dünyanın bütün dillerinde söylenen kelimenin kökeni oldu.

Edison ve Puskás arasında varılan anlaşmaya göre Edison’un keşiflerinin yaygınlaştırılması işini Avrupa’da Tivadar Puskás üstlenecekti. Bu amaçla Avrupa’ya geri döndü. Londra ve Paris’te çalıştı. Paris Dünya Fuarında Fonografı tanıttı.  Telefon işi daha yavaş yürüyordu. Nihayet 1879’da Paris’te ilk telefon merkezi kurulunca, Avrupa’nın diğer başkentleri de bu yeni icadı alıp kullanma işine giriştiler. Macaristan’da telefon ihalesini Tivadar Puskás’ın kardeşi Ferenc almıştı.

Tivadar Puskás İspanya’da ilk telefon santralını kurdu. Paris’te elektrikli sokak lambaları sistemini yarattı. En büyük sansasyon ise 1881’de Paris’deki bir Opera konserini santral üzerinden telefon abonelerine naklen vermesiydi. Bunun ardından Budapeşte’de “Konuşan Gazete” adı altında bir telefon hizmeti kurdu. Sonra da Ulusal Tiyatro’da verilen bir temsili uzaktaki bir başka salonda kablolarla küçük kabinlere naklederek büyük bir hayran kitlesi yarattı.

1884 yılında kardeşi Ferenc ölünce Budapeşte’ye dönüp işin başına geçti. 1887’de telefon şirketi devletleştirildi, ancak işletme hakkını Tivadar Puskás almıştı. Bunun ardından kurduğu “Telefon Haber Sistemi” ile abonelere yeni ve güncel haberleri ileten bir hizmet kurdu. Aslında bu sistem daha sonra kurulacak olan radyonun habercisiydi. 1893 yılının 15 Şubatında faaliyete başlayan “Telefon Haber Sistemi” şu cümlelerle yayına başlamıştı: “Budapeşte halkını selamlıyoruz. Dünyada ilk kez insanlara bu yolla da ulaşılabildiğini kanıtlayan Telefonla Haber Sistemi, dünyayı fethetmeye Budapeşte’den yola çıkacak”. 

Bu sistem bir yıl içinde 700 aboneye ulaştı. 1914 yılında ise telefon haber sisteminin on bin abonesi olacaktı. Ancak Tivadar Puskás o günleri göremedi. 1893 yılında bir kalp krizi geçirerek genç yaşta hayata veda etti. Kendi ölüm haberinden de Budapeşte sakinleri kurucu olduğu ve çok sevdiği telefon haber sistemiyle haberdar olmuştu.

Tivadar Puskás’ın telefon santralını keşfettiği söylenir. Aslına bakılırsa böyle bir merkezin kurulması fikri ona ait olsa da, hayatta gerçekleşmesi başkasına aittir. Dünyada ilk telefon merkezi 1878’de George W. Coy tarafından kurulmuştur. Onun bu alanda yaptığı en büyük yenilik telefon haberciliğidir. Radyonun öncüsü olan telefon haberciliği kendisine haklı bir ün sağlamıştır.

Türkinfo

 Macaristan Ankara Büyükelçiliğinin desteğiyle hazırlanmıştır.