Ünlü Macarlar: Márta Mészáros – film gibi bir hayattan, yönetmenliğe

Macar filminin ustalarından Márta Mészáros (Marta Meisaaroş diye okunur) dünyanın pek çok ülkesinde de eser vermiş tanınmış bir yönetmendir. Polonya’da, Fransa’da, Amerika’da, Almanya’da hakkında makaleler ve hatta kitaplar yazılan usta yönetmen Kanada, Fransa ve Almanya’da da çalışmıştır. “Yedinci oda” filmi dünyanın pek çok ülkesinde en önemli filmlerden biri olarak anılır, ders kitaplarında yer alır. 

1931 yılında doğan Márta Mészáros’un çocukluğu ailesinin bir komünist olarak gidip yaşadığı Sovyetler Birliği’nde geçti. Babası heykeltıraştı. Kırgızistan’da Sanat Akademisinin kurulması çalışmalarında yer alan baba Stalin döneminin terörünün kurbanı oldu. Bir süre sonra annesi de hastalanıp hayatını kaybedince Márta Mészáros küçük yaşta kimsesiz kaldı. Bu dönemde Sovyetler Birliği’nde yaşayan Macar diasporasının yardımıyla, bazı koruyucu ailelerin yanında yaşayabildi.

1946’da Macaristan’a döndü. Daha sonra ellili yıllarda Moskova Film Yüksek Okulunu bitirdi ve film yönetmeni oldu. Televizyonda çalıştı, belgeseller çekmeye başladı. 1956’nın ardından 3 yıl Bükreş’te yaşadı, belgeseller üzerine çalıştı. 1958’de yine bir yönetmen olan Miklós Jancsó ile evlendi.

İlk filmlerinden olan 1961 tarihini taşıyan “Kalp çarpıntısı” küçük bir çocuğun ameliyatını anlatır. Bu küçük filmle dikkatleri çeken yönetmenin ilk uzun metrajlı sinema filmi 1968’de çekilen “Güneşe elveda’dır”. Film bir kimsesizler yuvasında büyüyen ve kendi kaderini kendisi çizmeye çalışan genç bir kadının öyküsüdür. Bu filmle ilgili olarak yaşadığı zorlukları yönetmen sonraları şöyle dile getirecektir: “Bu film ilk sinema filmimdi. Macaristan’da kadın yönetmen daha film çekmemişti. Bu nedenle kaynak bulmakta çok zorlandık. Bütün kapılar kapandı. ‘Sen zaten belgesel çekiyorsun, ne işin var sinemada’, dediler. ‘Kadınlar sinema filmi yapamaz’, dediler.” 

Márta Mészáros yetmişli yıllarda filmleriyle pek çok yerli ve yabancı festivallerde ödüller  kazandı. Bunlar arasında özellikle 1975’de “Evlat edinme” adlı filmiyle aldığı Berlin Film Festivali ödülü önemlidir. Çünkü bu ödül festival tarihinde bir kadın yönetmene verilen ilk Altın Ayı büyük ödülüdür.

“Dokuz Ay” filmi de yönetmenin kariyerinde önemli bir filmdir. Bu filmde başrol oyuncusu Lili Monori gerçekten de kendi çocuğunu kameraların  eşliğinde doğurmuştu. Filmin çekimi için, bu süreçte yardımcı olabilecek, doğumda da hazır bulunacak doktor bulmakta zorlanmışlardı. Sonunda mesleğe yeni başlayan bir doktorun yardımıyla film hazırlandı. Bu film gerçek bir doğum üzerine çekilen ilk filmdi ve Macaristan’da eleştirilerle karşılaşmıştı.

Márta Mészáros 1982’de kendi hayatını konu alan ve üç filmde tamamlanacak bir kompozisyonun ilk filmine başladı: ilk film “Çocuklarım için günlük”tü. Filmin ikinci kısmı “Annem ve babam için günlük”. Ve son kısım da “Küçük Vilma- son günlük” oldu.  Filmler, aslında filmde yönetmeni temsil eden Julcsi’nin  (Julçi diye okunur)  hayatını anlatıyordu.

Márta Mészáros’un filmleri sözün gerçek anlamıyla kadın filmleridir. Pek çok filminde kadınların hayatlarındaki “karar anlarını” ele alır. Kadınlarla ilgili tabuların yıkıldığı, kadın kaderlerinin sorgulandığı filmleri, çoğu kez Macaristan’da suskunlukla geçiştirilse de dünyada kadın hareketlerinin ve feminist hareketlerin gözde filmleri olmuştur. 1993 tarihini taşıyan “Cenin” filmi de bunlardan biridir. Film Altın Ayı ödülüne de aday gösterilmiştir.

Márta Mészáros’un ünlü şahsiyetlerin hayatlarını konu alan filmleri de vardır. Bunlardan biri Yahudilerin hayatlarını kurtarmak uğruna kendi hayatını kaybeden rahibe Edit Stein için hazırladığı filmdir (Yedinci oda). Daha sonra da 1956 Macar ayaklanması döneminde başbakan olan ve sonra idam edilen İmre Nagy’ın hayatını konu alan bir film daha çevirmiştir (Defnedilmeyi bekleyen cenaze).

Márta Mészáros ilerleyen yaşına rağmen hala yönetmenliğe devam ediyor. Aurora Borealis (Kuzey Işığı) adındaki son filminde birbirinden farklı iki zaman diliminde bir ailenin tarihini ve Anne ve Kızı arasındaki ilişkinin derinliğini mercek altına alıyor.

Türkinfo

Macaristan Ankara Büyükelçiliğinin desteğiyle hazırlanmıştır.