Ünlü Macarlar: Kálmán Kandó – Elektrikli lokomotifin kâşifi

Kálmán Kandó üç fazlı elektrikle çalışan elektrikli lokomotifi bulan dahi Macar mühendisidir. Keşfiyle demiryollarında yeni bir çığır açan Kálmán Kandó’nun bu buluşu tüm nakliyatta da devrim etkisi yaratmıştır. 

1869 yılında Budapeşte’de doğan Kálmán Kandó orta eğitimini Budapeşte’de tamamladı. 1892 yılında da Orta Avrupa’nın en iyi teknik üniversitesi sayılan Budapeşte Teknik Üniversitesinden birincilikle mezun oldu.

Üniversiteden mezun olmasının ardından Fransa’ya gitti. Oradaki eğitimi ve çalışmaları esnasında da motorların hacim ve kapasiteleriyle ilgili yeni bir yöntem geliştirdi. Başarılı planları nedeniyle de o yılların en önemli makine fabrikalarından biri olan ve merkezi de Budapeşte’de bulunan Ganz fabrikasından teklif aldı.

Ancak Kálmán Kandó o kadar başarılı bir mühendisti ki, fabrikada 25 yaşında bölüm başkanlığına ve 27 yaşında da genel müdür yardımcılığına getirildi. Kálmán Kandó indüksiyonlu motor olarak da tabir edilen elektrikli motorlar üzerine çalışıyordu ve bu üretim dalı kısa sürede Ganz fabrikasının ana profili haline gelecekti.

Kálmán Kandó’nun asıl amacı bu motorları demiryollarında kullanmaktı. Ancak kısa süren bir Amerika ziyareti ardından bu iş için düşük voltajlı düz elektrik kullanmanın ekonomik olmayacağını fark etti. Bunun yerine yüksek voltajlı ve üç fazlı elektrik kullanmaya karar verdi ve bu temelde ilk modelini 1898 yılında inşa etti. İsviçre’nin Genf yakınlarında kurduğu deneme sahasında 300 metrelik bir alandaki raylarda hareket eden elektrikli tren sadece düz alanda değil, rampa yukarı da gidebiliyordu.

Ganz fabrikası bu gelişmenin ardından İtalya’daki Valtellina hattının elektrikli sisteme geçmesi işini üstlendi. Bu proje riskli bir proje idi ve Avrupa’da başka hiçbir şirket bu işi üstlenmemişti. Çünkü demiryolunun bulunduğu hatta, o zamanki hesaplara göre buharlı trenlerden elektrikli trenlere geçilmesi kolay görünmüyordu. Valtellina demiryolu elektrikli sisteme geçtiğinde Kálmán Kandó henüz 33 yaşındaydı! Bu hat Avrupa’daki ilk elektrikli tren hattıydı ve başarı modern dünyanın dikkatini doğal olarak genç mühendise çekmişti.

Kálmán Kandó’nın hesapları ve modelleri doğrultusunda Ganz fabrikası tüm İtalyan demiryollarının elektrikli sisteme geçmesi işini de üstlendi.  Bu proje için 700 elektrikli lokomotif üretildi. Bu lokomotifler o kadar başarılıydı ki, 1950’li yıllarda bile bir kısmı hala hizmet veriyordu.

Kandó I. Dünya Savaşının başlamasıyla Macaristan’a geri döndü. Kısa süre sonra da ünlü Ganz fabrikasının genel müdürlüğüne getirildi. Ancak o fabrikayı yönetmekten çok teknik olarak yeni buluşlar peşindeydi. Bu nedenle holdingin teknik danışmanı olarak kalmayı tercih etti. O üç fazlı lokomotifler üzerinde çalışmak istiyordu ve 1923 yılında 2500 beygir gücündeki lokomotifini de yarattı.

Bu yeni modelde Kálmán Kandó tarafından geliştirilen motora eklenen bir parça hatlardan gelen 16 kv 50 Hz voltajındaki tek fazlı elektriği üç ayrı faza ayırıyordu. 1928 yılında bu model ve hesaplamalarla üretilen ilk lokomotif Budapeşte – Hegyeshalom hattında çalışmaya başladı. 100 km maksimum sürate sahip olan lokomotif tam 30 yıl  hizmet verdi.

Kálmán Kandó İtalya ve Macaristan hatlarının yanı sıra Fransa’daki demiryollarının modernizasyonunda da çalıştı. Döneminin en parlak yeteneklerindendi. 1894 ve 1931 yılları arasında çoğunluğu motorlarla ilgili olmak üzere 70 buluşun patentini aldı. Bu buluşlarından bir kısmı Avrupa ülkelerinde, Amerika Birleşik Devletleri ve Japonya’da da koruma altındadır.

Yüksek çalışma temposunun da sonucu olarak 1931’de, erken sayılabilecek bir yaşta, 62 yaşında hayata veda etti. Ana dili olan Macarca’nın dışında Almanca, Fransızca, İngilizce ve İtalyanca konuşan Kálmán Kandó’nun adı bugün pek çok meslek yüksek lisesinde ve Budapeşte’deki Obuda Üniversitesinin Elektik Mühendisliği bölümünde yaşamaktadır.

Türkinfo

Macaristan Ankara Büyükelçiliğinin desteğiyle hazırlanmıştır.