Karl Polanyi neden önemlidir?

Mohaç Seferi, Türk-Macar ilişkilerinin başlangıcı olarak kabul edilir. 2026’da 500.yılını dolduruyor.

Dostluk ve işbirliği bunun çok ötesinde…

Urban ustanın topları Fatih’e İstanbul’u aldırdı. İbrahim Müteferika ilk kitabı bastı. Osmanlı Sarayında List’in konserleri iz bıraktı. Bela Bartok’un 1936 Türkiye gezisinin rengi apayrı… Ahmet Adnan Saygun eşliğinde, Bartok 14 yöreden 90 parça kaydı yapar. İki halkın orta asya’ya uzanan ezgi kökenlerini bulur. Anadolu topraklarının konuğu iki Macar özgürlük savaşçısı Rakoczi ve Kossuth’u  unutabilir miyiz?

Bir Macar’dan, Karl Polanyi’den söz etmenin tam sırası… Büyük Dönüşüm’ün yayınlanmasının 80.yılı. Türkçemize Ayşe Buğra kazandırdı. İlk baskısı 2021’di. İletişim yayınlarındandı. Son baskısına baktım, İletişim 16. baskı yapmıştı.

Macar dostlarımız bundan pay çıkarabilir: Polanyi, 50‘nin üstünde dile çevrildi. Hiç bir ülkede bu denli ilgi görmedi.

‘’Anti Kapitalist Manifesto‘’ kabul edilen eserinde Polanyi ne der?

Piyasa köktenciliği / bağnazlığı ortamında, piyasanın kendi kendini  tamir edebileceği  düşüncesi yanlıştır. Bunda hikmet aramak bizi sadece  faşizmle buluşturur. Piyasacılığın kendini kurumsallaştırma gayretine karşı, kendi korumak için geliştiren mekanizmalar ortaya çıkar. Bunlara  Polayni ‘’Çifte Hareket’’ adını verecektir. Marksist bir çözüm olmadığı için Polanyi ‘’3.Yol’’ deyimine itiraz etmez. Toplum ne kadar karmaşık olursa olsun özgürlük temel olmalıdır. 3.Yol hem ‘’gerçekçi‘’ ,hem de ‘’ ahlaklı’’ olmalıdır.

Polanyi’nin 1944 Nisan’ında yayınladığı eserin ortamını  anımsamakta yarar var: Avrupa’nın hemen  tamamını kaplamış  faşizm, doğuda Marksizm.

2001 baskısında Nobel ödüllü Prof. Stiglitz şunu söyler:

–O, piyasa dediğimiz kurumun ötesini de keşfetti…

Çoğu zaman ‘’es’’ geçiyoruz ama ‘’ piyasa ‘’ denen  kurum ama doğrusu olgu tümüyle yapay, kuralını da/kuralsızlğını da insan(lar) yani ‘’ biz’’ belirliyoruz.

Savaş sonrası Almanya ekonomisinin fikri mimarı Prof.Eucken sistemin adını ‘’Sosyal Piyasa Ekonomisi‘’ koymuştu. Bununla piyasanın kendini dengeleyici kurumlarının varlığı, müdahalenin zorunluluğu, bunların hepsini bulmak mümkündü. Yazdığında, tarih Ocak 1946’dı, savaş bitmişti.

‘’Çifte Hareket Hipotezi‘’nin anlamı, bunların savaş içinde, 1944’de söylenmiş olması.

Dost Macaristan’ın entellektüel değeri Polanyi’yi anarken, dostluğun  köşetaşı 500.Yıl töreninde  Gürer Aykal yönetiminde İzmir Devlet Senfoni Orkestrası  ve  Bela Bartok’un Anadolu  ezgilerinden oluşan bir konseri çok anlamlı olacaktır.

                                                  

Kenan Mortan