Hungarikumlar: İstván Széchenyi – Tarihte “En büyük Macar” olarak bilinen devlet adamı

Her ülkenin tarihinde, toplumsal ilerlemenin simgesi olan şahsiyetler vardır. İstván Széchenyi de işte Macarlar açısından böyle bir devlet adamıdır. Onun bir zamanlar toplumsal ve ekonomik hayatta başlattığı süreçler Macar toplumunda derin izler bırakmıştır ve etkisini bugüne kadar da hissettirmektedir. İşte bu nedenle de o, her ne kadar kendini Macar ulusunun hizmetkârı olarak görse de Macar tarihinde “En büyük Macar” unvanına layık görülen bir şahsiyettir.

Kont İstván Széchenyi 21 Eylül 1791’de  Viyana’da çok önde gelen bir Macar soylu ailesinin çocuğu olarak dünyaya geldi.  Evde hem Almanca ve hem de Macarca konuşulurdu. Avusturya Askeri okuluna gitti ve günlüklerini de Almanca olarak tuttu. On altı yıl boyunca imparatorluk ordusunda subay olarak görev yaptı. Pek çok çarpışmaya katıldı, madalyalarla ödüllendirildi. 1826’da ordudan ayrıldı.

Orduda hizmet ettiği yıllarda kendini çok yetiştirmişti. Avrupa’nın pek çok ülkesini gezmiş, bu ülkelerdeki reformlarla tanışmıştı. Bu seyahatleri esnasında Macaristan’daki ekonomik ve toplumsal koşulların çok geri olduğunu anlamıştı. Bu nedenle Macaristan’da gelişmenin önünü açabilecek, ekonomik ve kültürel gelişmeyi hızlandırabilecek toplumsal kurumların ve derneklerin hayata geçirilmesini hedef olarak belirlemişti.  İlk olarak atçılığın ve at yarışlarının Macaristan’da yaygınlaştırılmasını amaçladı.

Kont İstván Széchenyi’nin ikinci önemli adımı Macar Bilimler Akademisinin kuruluşuyla ilgilidir. Macar parlamentosunda 1825 yılında yaptığı bir konuşmada Macar bilim hayatı açısından çok belirleyici bir çağrıda bulunmuştur. Macar bilim adamlarının çalışmalarını hızlandırmak ve kolaylaştırmak için tam bir yıllık gelirini bağışlamış ve herkesi de bu amaçla bağış yapmaya çağırmıştır. Bunun sonucunda da 1827 yılında Macar Bilimler Akademisi kurulmuştur. Yine aynı dönemde kurulan Ulusal Gazino da, toplumun önde gelenlerinin bir araya geldiği ve toplumsal sorunların konuşulup tartışıldığı bir mekân olarak faaliyet göstermiştir.

Tuna nehrinin gemi ve teknelerin rahatça sefer yapabileceği bir nehir haline gelmesi için nehir yataklarının düzenlenmesi projesi de Kont İstván Széchenyi’nin önem verdiği bir projedir.1830 yılında kendi gözleriyle de var olan durumu görmek için Tuna nehri üzerinden vapurla İstanbul’a kadar seyahat etmiştir. Bunun ardından da nehir yataklarının düzenlenmesi projesi başlamış ve on yıl süren bu çalışma önemli nehirlerin yataklarının gemiciliğe uygun hale getirilmesiyle sonuçlanmıştır.  Nehri faaliyetinin bir parçası olarak da Budapeşte’de ilk kalıcı körü olan Zincirli Köprü’yü ve onun devamı olarak da Budin tepesi altındaki tüneli inşa ettiren de odur.

Ülke ekonomisinin hızlandırması için ülkede Ticaret Bankasını kurduran da kendisidir. Bu faaliyetin bir ön aşaması olarak ünlü kitabı Kredi (Hitel) 1830 yılında yayınlanmıştır. Kitap ülkede ekonomik modernizasyonun ayrıntılı bir planını da içermektedir. Bir yıl sonra piyasaya çıkan Dünya (Világ) adlı temel eserinde de bu projeyi anlatmaya devam eder.

1848-1849 yıllarındaki Macar Bağımsızlık Savaşı döneminde Macar Bağımsızlığı hükümetinde beş ay ulaştırma bakanı olarak görev yaptı. Aynı dönemin bir diğer önemli devlet adamı olan Kossuth’un görüşlerine pek çok noktada katılmıyordu. Savaş sürecinin onun on yıllardır çabalayarak yarattığı değerleri ortadan kaldıracağını düşünüyor ve Macar ulusunun kaybedeceğinden korkuyordu. Bu kaygıları o kadar güçlüydü ki, aklı selimini de kaybetmesi tehlikesi baş göstermişti. 1848 yılının sonbaharında doktorunun tavsiyesiyle akıl hastanesine yattı.

Savaşın kaybedilmesinin ardından korkuları daha da arttı. Ancak yazı ve makalelerini sürdürdü. 1859 yılında yayınlanan Ein Blick başlıklı hiciv türü makalede Avusturya’nın Macaristan üzerinde kurduğu baskı rejimiyle alay ediyordu. 1960’da siyasi polis tarafından kaldığı mekânda arama yapıldı. Bu aramada pek çok belgesine el konulmasının ardından Széchenyi intihar etti.

Özel hayatı da politik hayatı kadar hareketliydi. 11 yıldır aşık olduğu evli bir kadınla, onun dul kalmasının ardından evlendi. Evlendiğinde eşinin 7 çocuğu vardı. 3 de ortak çocukları oldu.

En küçük oğlu olan Kont Ödön Széchenyi hem Macaristan’da ve hem de daha sonra Osmanlı İmparatorluğunda ilk devlet itfaiyesini kuran adamdır. Beşiktaş’taki  İtfaiye Müzesi onun adını  taşır (Kont Szechenyi İtfaiye Müzesi). Buda kalesindeki yamaç treni ve İstanbul Beyoğlu’ndaki tünel de onun girişimiyle inşa edilmiştir.

 Türkinfo

 Macaristan Ankara Büyükelçiliğinin desteğiyle hazırlanmıştır.