Ferenc Herczeg: Mavi tilki

MAVİ TİLKİ ÜZERİNE Okurlarımızın, Macar klasikleri dizisinde yayınlanan “Paganlar ” adlı romanı ve “Bizans “adlı oyunuyla tanıdıkları Ferenc Herczeg’in “Mavi Tilki” adlı bu oyunu Budapeşte’den başka Viyana, Berlin, Roma, Paris ve başka kentlerde pek çok oynanmış ve büyük basarılar kazanmıştır. “Mavi Tilki”, Macaristan’da ilk kez 1917’de sahneye konmuştur. Bu yapıt Macar sahne yazınının toplumsal oyunları arasında en nükteli güldürülerden biridir. Çağdaş insan tiplerini canlandıran oyun erkek dostluğuyla kadm bağlılığı sorunlarını güçlü bir ruhbilim ve ince bir taşlamayla çözümlemektedir. Yapıt özel Macar havasından çok uluslararası, genel bir karakter taşımaktadır. Avrupa’da olsun,Amerika’da olsun, her toplumda “Mavi Tilki” serüvenini andıran olaylar geçebilir. Oyunun Macaristan dışında da o kadar büyük başarı kazanmış olması bundandır. Herczeg konularını hep insanlığın değişmez sorunlarından aldığı için, “Mavi Tilki” olsun, öbür toplumsal oyunları olsun, bugün bile güncelliklerini yitirmemişlerdir. Toplumun suçlarını, yanlışlarını araştırarak onları örtmekten,önemsiz göstermekten çekinmiştir. Yapıtlarmdaki kişileri gerçek yaşamdan almış olmakla birlikte, onları,kimseyi incitmeden sahneye koymuştur.

Iç betimlemeye daha çok önem vermesi, dış betimlemeden kaçınması da kimseyi ele vermemek kaygısından doğmuştur. Herczeg’in sahne tekniği eksiksizdir: Yapıtlarının yapılışı,öyküleyişi,Kuruluşundaki düzen pürüzsüzdür. Kişilerinin zengin çeşitliliğini küçük yan olaylar ekleyerek genişletip derinleştirmesini bilir. Sahnenin havası her zaman sahnede geçen olaylarla uyumludur. Yapıtın kahramanı zor durumda olduğu zaman sahnenin havası nasıl trajikleşirse gülünç durumlar ortaya çıktıkça da sahnenin havası tümüyle güldürüye döner. Bundan ayrı olarak, satırlar arasından yazarın ince ve taşlamalı hayat felsefesi de sezilir. En küçük oyununda bile Herczeg, eksiksiz sahne tekniğini zarif bir eda ve yazınsal bir havayla birleştirerek yetkinliğe ulaştırmayı başarmıştır. Sanatı ön plana alarak dinleyicilerin veya okuyucuların bazen daha sıradan ve düşük olabilen eğilimlerini hiçbir zaman dikkate almamıştır. Herczeg sahne tekniğinin büyük ustası olmakla birlikte,ustalığı hep yazarlık dehasına dayanmaktadır. Herczeg tiyatro yapıtlarıyla Macar sahne yazınında yeni bir çığır açmıştır. Onun izinde yürüyen yazarlar yalnızca Macar sahnesine değil, fakat bütün dünya sahnelerine çok sayıda başyapıt vermişlerdir. Bu saptamamız özellikle Herczeg’in, nükteli edanın birer başyapıtı olan toplumsal oyunları için geçerlidir. E.Herczeg Macar sahne yazınının gelişmesinde Szigligethy ve Csiky’den sonra en büyük payı olan Macar yazarıdır. T. Halasi Kun

www.cizgiliforum