Budapeşte Okulu’nun İhtiyaçlar Teorisi

Özet

Budapeşte Okulu, Marksist düşünür György Lukács’ın öğrencilerinden ve asistanlarından oluşmuş bir topluluktur. Okul’a mensup yazarlar (örneğin Ágnes Heller ve Ferenc Fehér) neo-marksist bir konumlanıştan postmarksizme, postmodernizme doğru bir yönelim göstermişlerdir. Bu yazıda Okul’un geniş külliyatında işlenen başlıca konulardan birine, “ihtiyaçlar teorisi”ne değinilmektedir. Yazarlar çözümlemelerinde ihtiyaç kavramını, kapitalizmi ve varolan sosyalist sistemleri açıklamak ve eleştirmek için temel kavram olarak kullanmaktadırlar.

Anahtar kelimeler: Ágnes Heller, Budapeşte Okulu, György Lukács, liberalizm, Macar Felsefesi, Marksizm, post-modernizm, siyaset felsefesi, yeni sol.

Abstract

Budapest School’s Theory of Needs

The Budapest School is a group of Hungarian scholars, former students and assistants of György Lukács, the eminent Marxist philosopher. The members of the School, including, among others, the philosophers Ágnes Heller and Ferenc Fehér, moved from a neo-marxist position towards a post-marxian, post-modern one. This article deals with one of the major issues of the School’s large corpus of works: the theory of needs. In the authors’ analyses, the “need” is the key concept to explain and criticize capitalist and existing socialist systems.

Key words: Ágnes Heller, Budapest School, György Lukács, liberalism, Hungarian Philosophy, Marxism, postmodernism, political philosophy, new left

Giriş

Orta ve Doğu Avrupa düşüncesi, düşünce tarihi çalışmaları içinde çoğunlukla ihmal edilmekte, Batı Avrupa’da (özellikle de Almanya ve Avusturya’da) geliştirilen düşünce akımlarının solgun bir yansıması olarak görülmektedir. Oysa bu bölgede gelişen felsefi akımlar da diğer bölgelerde ortaya çıkan akımlarla kıyaslanacak ölçüde zenginlik ve çeşitlilik gösterir. Burada incelenecek olan Budapeşte Okulu da söz konusu zenginliğin bileşenlerindendir.

Budapeşte Okulu nitelemesi ilk olarak György Lukács1 tarafından, ölümünden kısa bir süre önce, 1971’de yapılmış bir röportajda kullanılmıştır. Marksist düşünür bu röportajda Budapeşte Okulu kapsamına 1960’lar boyunca çevresinde toplanan yetenekli öğrencilerini dahil eder ve bu okula mensup yazarların eserlerinde geleceğin felsefesinin hazırlandığını belirtir (Naïr 1999: 127). “Budapeşte Okulu” adlandırması zamanla söz konusu yazarlar tarafından da benimsenmiştir.

Budapeşte Okulu kapsamına hangi düşünürlerin dahil edilmesi gerektiği tartışmalı bir konudur. Dar anlamda Budapeşte Okulu dört düşünürü, Ágnes Heller, Ferenc Fehér, György Márkus ve Mihály Vajda’yı kapsar. Söz konusu yazarlar esas olarak estetik, etik ve ontoloji konularında uzmanlaşmışlardır. Heller ve Fehér gerçek anlamda Lukács’ın öğrencileridir. Vajda başlangıçta Heller’in, daha sonra Lukács’ın öğrencisi olmuştur. Márkus ise fiilen Lukács’ın öğrencisi olmasa da 1960’larda Okul’un diğer üyeleri gibi Lukács çevresinde toplanan akademisyenler arasında yer almıştır.

Geniş anlamda Budapeşte Okulu terimi ise András Hegedűs, Mária Márkus, György Bence, János Kis, György Konrád, Iván Szelényi2 gibi filozof ve sosyologları da kapsayacak şekilde kullanılmaktadır. Bu çalışma çerçevesinde Budapeşte Okulu dar anlamıyla kullanılacaktır.

Budapeşte Okulu’nun gelişiminde üç dönem ayırt edilebilir (Rivero 1999: 23-25). Okul mensupları İkinci Dünya Savaşı sonrasında yükseköğrenimlerini tamamladıktan sonra Lukács’la beraber, düşünürün geliştirdiği Marksizm’in Rönesansı projesi çerçevesinde, sosyalizmin demokratikleştirilmesi ve sosyalist ülkelerdeki gündelik hayatın sosyalist demokrasiye dönüştürülmesi yönünde çalışmalar yapmışlardır. Macaristan’da János Kádár yönetiminin 1960’larda başlattığı siyasi reformları ve kısıtlı ideolojik özgürlük durumunu 1970’li yılların başında askıya almasına paralel olarak Budapeşte Okulu’nun üyelerinin önemli bir kısmının içinde bulunduğu, başta György Aczél olmak üzere rejimin ideologları tarafından “radikal küçük burjuva yeni sol”, “sözde devrimci” bir revizyonist akım olarak tanımlanmıştır (Martin & Frankel 1975: 64-65). Buna bağlı olarak, 1973-76 arasında Okul’u oluşturan yazarlara görevlerinden el çektirilmiştir (Hanák 1986: 198-99).

Foto: irodalmijelen.hu

Tüm makaleyi burayı tıklayarak indirebilirsiniz >>>

Ateş USLU