Pogány Kadın Orkestrası

“Macar Rapsodisi” kitabının yazarı Gökhan Akçura, kitapla ilgili bir makalesinin ardından kendine ulaşan yeni bilgileri derlemiş. Bir zamanlar İstanbul’da yaşayan Macarlar hakkında pek çok ilginç bilgi içeren satrırlarını yayınlıyoruz:

Eğlence tarihimiz üzerine çalışırken, Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde, İstanbul’un gece mekanlarında Macar kökenli sanatçıların inanılmaz bir yoğunlukta olduklarını farkettim. Atlas Tarih’te “Macar Rapsodisi” başlıklı bir yazıda bu konuda topladığım bilgileri aktardım.

Bir süre sonra Facebook’dan uzun bir mesaj aldım. Gürsal Oskay yapmakta olduğu araştırma için yardım edip edemeyeceğimi soruyordu. Sözü ona bırakayım:

*Babaannem Jozefa Macar idi. 1932’de evlenerek Türkiye’ye yerleşmişler. Annesi ve kızkardeşi ise savaş sonrası Kanada’ya göçmüşler. Babaannem, 30’ların sonunda annesinden gelen bir mektup ile, müzisyen teyzesinin İstanbul’da olduğunu ve orkestrası ile birlikte “Canlı Balık” isimli bir yerde çaldığını öğreniyor. Birkaç haftanın sonunda teyzesini Sarıyer Canlı Balık Gazinosu’nda bulmayı başarıyor. Büyük teyzenin adı Jozefa (Stark) Pogány. Kendisi gibi müzisyen kocası Dezső Perl Pogány ile Taksim’de yaşarlarmış.Söz konusu orkestra yaklaşık 38-42 yılları arasında Ankara ve ağırlıkla İstanbul’da aktif, tamamı Macar kadınlardan kurulu, 8 kişilik, Pogány orkestrası. Tokatlıyan Oteli, Suadiye Gazinosu, Camlı Köşk, Kristal Salon gibi mekanlarda konserler verdikleri bilgisine, Cumhuriyet gazetesi arşivindeki ilanlardan ulaşabiliyorum.

Orkestranın öne çıkan iki üyesi var: Iren Szalai, daha sonra Adnan Saygun ile evlenerek, Nilüfer Saygun adını alıyor. Evlilik sonrası orkestradan ayrılıyor diye anlıyorum. Diğeri ise orkestranın liderliğini de yapan Lili Szekely. Tüm ilanlarda kendisinin adı geçiyor. Lili Szekely de, Ferdi Ştatzer (Friedrich von Statzer) ile evlenerek Belediye Konservatuarının ünlü hocalarından biri oluyor. Lili, hakkında, Kürk Mantolu Madonna’nın ilham kaynağı olduğuna dair söylentiler de var. Tüm bu araştırma, büyük teyze’den babaanneme, ondan da bana kalan bir fotoğraf ve bir hatıradan yola çıkarak başladı.

Yakın zamanda Macarca öğrenmeye başladım ve vatandaşlık da aldım. Niyetim, Jozefa ve orkestra hakkında mümkün olduğunca çok bilgiye ulaşmak. Mümkün olduğu takdirde bir kitap projesine başlamayı arzu ediyorum. Bu işi başlatan fotoğraf ve hatıra nesnesini ekte size gönderiyorum. Fotoğraf Budapeşte’de çekilmiş. Orkestranın İstanbul’a gelmeden önceki hali. En arkadaki Jozefa. Yanılıyor olabilirim ama sağ altta Lili Szekely ve sol altta Iren Szalai var sanıyorum. Hatıra nesnesi ise, Jozefa’ya grup arkadaşlarından bir doğum günü hediyesi.

Altın notaların üzerinde Jozefa hariç tüm üyelerin isimleri yazıyor: Muki, Pista, Muci, Kati, Lili, Klari, Dora. Iren’in ismi yok çünkü bu notalar 41 tarihli ve sanırım Adnan Saygun evliliğinden sonraya tekabül ediyor.Araştırmalarıma yön verebilecek her türlü bilgiye açığım. Şimdiden teşekkürlerimi sunarım. Saygılarımla.

”Elbette elimde ne varsa (pek fazla bir şey değildi aslında) gönderdim. Daha sonra da kitabıma bu fotoğraf ve mektubu da ekledim. Pogany Orkestrası karşımızda! (Orkestra hakkında araştırmalar ise devam ediyor elbette.)

BAK: Gökhan Akçura, “Macar Rapsodisi,” İstanbul Şarkıları. Oğlak Yayınları. İstanbul 2019